ئەم گەلەک درێژ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ نادەین و دێ بەشەک ژ بەرسڤێ بۆ خواندەڤانان بجهـ هێلین. لێ پێدڤیە ئەم ڤەگەرین بۆ سەردەمێ (ئەرستۆ ٣٨٤ پ. ز ٣٢٢پ. ز) دەمێ بەحسێ مەرجێن بەرپابوونا شۆرەشێ دکەت دژی حکوومەتێ. ئەرستۆ مەرجێ نەبوونا یەکسانی، هەستکرنا کۆمەکا مرۆڤان ب نەدادپەروەریا کۆمەلایەتی، یان ژی کۆمەکا مرۆڤان رۆژ بۆ رۆژ زەنگینتر دبن، بەروڤاژی وان، هندەکێن دیتر رۆژ بۆ رۆژ هەژارتر دبن. هەروەسا ئەگەر حکوومەت ل جهێ بکارئینانا یاسایان و دادپەروەریا گشتی هێزێ بکاربینیت. دڤی بارودۆخیدا پێدڤیە ل سەر ئەو کەسێن پێگەهشتی راببن ب بەرپاکرنا شۆرەشێ دژی ڤی جۆرێ حکوومەتێ. ئەرێ نها حکوومەتا مە یا هەرێما کوردستانێ د رەوشەکا هوسادا دەربازدبیت، یان نە؟ (تۆماس هۆبز ١٥٨٨ز – ١٦٧٩ز) دەربارەی تیۆریا سرۆشتێ مرۆڤان ئەڤ گۆتنا بەرنیاس هەیە: «مرۆڤ گۆرگێن مرۆڤانە» یان دسرۆشتێ خوەدا مرۆڤ بۆنەوەرەکێ بەرژەوەندیخواز، شەرکەر و دڕندەیە. ژبەر هندێ ئەو (حالەتێ سرۆشتی یێ دەولەتێ) هوسا بناڤدکەت: شەرێ هەموویان دژی هەموویان (حرب الکل علی الکل). هۆبز بۆ مە دیاردکەت کو ئەگەر دەولەت خودان حکوومەتەکا بهێز نەبیت، دکەڤیتە دحالەتێ سرۆشتیدا، ل وی دەمی بەرەلایی (فوضی) دروستدبیت. ئەڤە ژی دبیتە ئەگەر کو هەر کەسەک دژی کەسەکی شەری بکەت بۆ بدەستڤەئینانا بەرژەوەندی و خواستەکێن خوە. ئەرێ وەلاتیێن هەرێما کوردستانێ هەست ب لاوازیا حکوومەتێ و نەبوونا سازیێن بهێز دکەن؟
دگرێبەستا کۆمەلایەتیدا یا (جۆن لۆک ١٦٣٢ز – ١٧٠٤ز) هزرمەندێ بریتانی هوسا هاتیە: پەیوەندیا دناڤبەرا خەلک و دەستهەلاتێدا گرێدایە ب خورت بوونا گرێبەستا کۆمەلایەتی. خەلکی کۆمەکا مافێن سرۆشتی یا هەی پێدڤیە بۆ وان بهێنە بەرجەستەکرن، هەر دەمێ ئەو ماف و خواستەک نەهاتنە دابین کرن، هەڤڕکی و ئاژاوە رووددەن، ئەڤ چەندە ژی ژ ئەگەرێ: ١- نەبوونا یاسایەکا دلگیر بۆ زۆرینەیا خەلکی. ٢- نەبوونا هێزەکا سیاسی بۆ جێبەجێ کرنا وێ یاسایێ. چارەسەریا لۆک بۆ ڤێ چەندێ گرێبەستە دناڤبەرا (خەلک- دەستهەلات)ێدا، هەردەمێ خەلکی هەستپێکر کو دەستهەلات بەروڤاژی خواستەکێن وان کاردکەت، ل سەر وان پێدڤیە وێ دەستهەلاتێ لادەن. هەروەسا لۆک دوێ باوەرێدایە کو شۆرەشا خەلکی دژی دەستهەلاتێ (فوضی)یێ دروست ناکەت، د هەر حالەتەکێدا دڤێت خەلک دەستان ژ مافێ خوە بەرنەدەن. حکوومەتا شکەستی و حکوومەتا سەرکەفتی دباوەرا (ئەسیمۆگلۆ و رۆبنسن)دا گرێدای نینە ب هەبوونا جۆگرافی، رۆشەنبیری و سەقایێ سیاسی یێ باش. بەلکو هەبوونا سازیێن پێشکەفتی، دادپەروەر و بهێز نهێنیا سەرکەفتنا مللەتانە. دپەرتووکا (لماذا تفشل الامم) یا ڤان هەردوو نڤیسەران بدرێژی بەحسێ ڤێ مژارێ هاتیە کرن، باوەرا وان هوسایە کو هەبوونا سامانێن زۆر ئەگەر نینن بۆ پێشکەفتنا دەولەتان، نموونە ژی وەلاتێ نیجیریایە کو رێژەیەکا مەزن یا سامانێ نەفتێ هەیە و نها ژ هەژارترین وەلاتایە. چونکی سامان ب دادپەروەری ل سەر خەلکی ناهێتە بەلاڤکرن، ب تنێ بەشەک ژ خەلکی مفاداردبن و زەنگین دبن و بەشەک ژی دمینن هەژار و هەژارتردبن. ئەرێ ئەم دشێین کوردستانێ و نیجیریا وەکی یەک هەڤبەر بکەین بۆ دابەشکرنا سامان و داهاتێ سامانێن سرۆشتی؟ ئەڤ پرسیارە بۆ هەوەیێن هێژا دڤەکرینە بۆ بەرسڤدان، یان ژی بەرسڤنەدانێ.