سەرهەڵدانا باشوورێ کوردستانێ ل ئادارا ساڵا1991 ئێکە ژ رووداوێن هەرە گرنگ دمێژودیا کورد و کوردستانێدا. ئەڤ سەرهەڵدانە جەماوەری تێنی دژی رژێما بەعس یا دیکتاتۆر ئەنجام دا، کە دەسەڵاتا وی دەمی دانپێدانا مافێن کوردان نەدکر. رژێمێ داخازیێن نەتەوەیی کورد وەرنەدگرتن. هەر تشت بن کۆنترۆلا وان پارتا بەعس دا بوو. حکومەتا بەعس نەشیا خزمەتا هەمی نەتەوەیێن جودا بکەت. رێک نەددا هەلبژارتنێن دروست بهێن کرن کو هەمی هێزێن سیاسی بەشدار بن ب ئازادانە. ژ بلی ڤێ کوشتن و سۆتن و دەربەدەرکرنا خەلکی کوردستان و خوارێیا عێراق تایبەت (شیعەیان) درێژە کێشا. ڤێ دەسەڵاتا دیکتاتۆر تاوان سەر تاوانێ زێدە دکرن و پێنگاڤ بۆ چارەسەریا وێ نەدهاڤێتن. ژ بەر هندێ ئەڤە هەمی بینە ئەگەر کە خەلک دژی راوستیت و سنوورەکێ بۆ دانن. جەماوەرێ کوردستانێ ب پشتەڤانیا پێشمەرگەی شیا بگەهیت بەشەک ژ وان ئامانجان، کە سەرهڵدان دوو ئامانجێن سەرەکی پێ هەبوون؛ ئێک: رزگارکرنا ئەردێ کوردستانێ کە کورد خۆ برێڤەببەن. دوو: هێنانا سیستەمەکێ حکومرانی کە دیموکراسی و دادپەروەری و سەروەریا یاسایێ تێدا هەبیت. ئەگەر ئەڤرۆ بهێن بەرێخودانێ بۆ ئەنجامێن وێ بکەین ئەڤرۆ بەشەکێ ئەردێ باشوورێ کوردستان رزگار بووە. دەسەڵات و رێڤەبەری کەفتیە دەستێ کوردان دا، لێ بەشەکێ کوردستان نەهات رزگارکرن تایبەت کە ئەو دەڤەرێن ئەڤرۆ ب (دەڤەرێن ڤەقەتیایی) بەرنیاسن کە ئەڤەش ئامانجێن سەرهەڵدانی بوون. چونکی هەردەم دگۆتن کەرکووک کوردستانیە و خوین پێناڤ وێ دا هاتیە رێتن.
هەرچەندە پشتی رووخاندنا رژێما بەعس 2003 دەرفەتەکا زێرین دروست بوو بۆ سەربەخویێ و ڤەگەراندنا دەڤەرێن ڤەقەتیایی. لێ مخابن سیاسیێن کورد نەشیان ڤێ دەرفەتێ مفایی لێ بینن. شەرێ داعش دا هزاران پێشمەرگە بین قوربانی دەڤەرێن ڤەقەتیایی. لێ دیسان دەسەڵاتدارێن مە ژبەر بەرژوەندیێن حزبی و کەسی رێز ژ خوینا شەهیدان نەگرت. ئەڤجا ددەمێ شەڤ و روژەکێ دا جارەکا دی حکوومەتا بەغداد زڤراند سەر سفرا حازر. لایەکێ دی دوو ئیدارەییا ڤێ هەرێما بچویک رهێن خۆ داهێلانە کە ئەڤە ئێکە ژ وان هۆکارێن سەرەکی بگەهین ڤێ حالێ نەباش کە ئەڤرۆ ئەم تێدا دەربازدبین. پشتی سەرهەڵدانێ بەرپرسێن مە کورێن کوردستانێ بوون. بەلێ نەشیانە وەکی پێتڤی جەماوەرێ کوردستان رازی بکەن. مەسەلا دیموکراسی و دادپەروەری وەکی دویڤ دا هاتی دەستپێکێ هەم کارێن دلخۆشکەر بوون و هەم کارەساتێن دلتەزین دویڤ خۆ ئینان، دژی وێ ئامانجێ کە جەماوەری وەکی دروشم بلند کربوو. دامەزراندنا حکوومەت و پەرلەمانێ کوردستان پێنگاڤەکا باش و دلخۆشکەر بی. لێ ئەڤ حکوومەت و پەرلەمانە ڤی دەمێ درێژ وەکی پێتڤی خزمەتا هاوڵاتیان نەکریە. هاوڵاتی ژ دەسەڵاتا کوردی نەرازیە چونکی دەسەڵات بەروڤاژیا وان داخازیێن سەرهەڵدانێ هەی سەرەدەریەکا نەتەندروست دکەت. هزاران هاوڵاتیان کۆچ کریە بۆ دەرڤەی وەڵاتی تایبەت پشتی ساڵێن 2016 کە کارەساتێن دلتەزین دروست بوون و ڤێ رێکێ دا سەدان کەس دەریایی دا خەندقین. داهاتێ کوردستان یەکسانی ناهێت دابەش کرن.
ژلایەکێ دیکە نەشەفافیەکا تمام داهاتێ نەفت و داهاتێن سنووری دا هەیە. چینەک هەژار و بێ دەسەڵات و چینەک دەسەڵات و دەوڵەمەند. تەنانەت زۆر کار گەهشتی وی ئاستی بەشەک جەماوەری دوودل بیت ژ وێ سەرهەڵدانا کری و هەر ئەڤرۆ خۆپیشاندان دژی دەسەڵاتێ دکەن. ئەو مامۆستا و فەرمانبەرێن خۆبەخش دام و دەزگەه رێڤەدبری پشتی سەرهەڵدانێ ئەڤرۆ کێمترین مافێن وان دهێن دابین کر. تەنانەت مووچەیێ وان ددەمێ خۆدا ناهێت دان یان ناڤێ پاشکەفتی لێ هاتیە برین. بۆ هندێ جەماوەرێ نەرازی دژی دەسەڵاتا کوردی نەراوستیت، پێتڤیە دەسەڵات دەستا دانیتە سەر برینا بۆ چارەسەریا وێ. پێتڤیە دەسەڵات پێداچوونێ غروریا خوەدا بکەت و متمانێ ناڤبەرا خوە و هاوڵاتی ڤەگەرینت. لاپەرەکا چاکسازی هەڵبدەت، هەمی هێز و لایەنێن سیاسی دگەل ئێش و ئازارێن مللەتیدا بن، ناکۆکی و شەڕە پۆست و پلە وازێ لێ بینن. حکوومەت بکەڤیت دخزمەتا هاوڵاتیان دا و داهاتێ وەڵاتی یەکسانی بۆ هەمیان بیت. دا هاوڵاتی هەست بکەت کورێ ڤێ وەڵاتیە، هەر کەس ئەرک و مافێن خوە ب باشترین شێوە ب ئەنجام بگەهینیت.
- (گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)