ل گەلەک وەلاتان پەروەردە ئێک ژ ژێدەرێن ئابورى یە ژ بو وەلاتى و گەلەک هەولاتی مفاى ژێ وەردگرن ژلایێ مادى ڤە. بەلێ پێدڤییە ئەڤ قوتابخانە و زانینگەهێن ئەهلى د ئاستێ خۆ یێ زانستى و سەروبەریێدا د ستاندەرد و رێک و پێک بن. ئەگەرنە ئەڤ کارە دێ بیتە خرابترین جۆرێن گەندەلیا زانستى کو وەلاتى بەرەڤ خراببوونێ ڤە ببەن. خواندنا ل قوتابخانەیێن ئەهلى بۆ مە پرسگرێکا پەروەردا بێ دادى دروست دکەت و ئەڤ چەندە ژى د زڤریتەڤە بۆ چەند هۆکار و رەهەندان، کو ئەڤە هندەک ژ وانن:
خواندنا ل قوتابخانەیێن ئەهلى نەخاسمە ل وەلاتێن رۆژهەلاتى دبیتە کارەکێ بازرگانى و دەرفەتا بازرگانیکرنا خواندنێ تێدا زۆر دبیت. ئەڤە دکێشتە وێ چەندێ کو قوتابى هزر بکەت کو ئەو پارا ددەت دا ب سەر کەڤیت و مامۆستا و کارگێری ملکەچێ گەلەک دەستبەردانا ببن کو ل قوتابخانەیێن میرى ئەڤ چەندە کێم رویددەن. بۆ نموونە گەلەک قوتابى وەسا سەرەدەریێ دگەل مامۆستاى دکەن، هەروەکو کەسەکە ئەو قوتابیە پارا ددەتە وى کو بهێت وانا بۆ بێژیت. لەورا د هزرا قوتابى دا دڤێت ئەو مامۆستایە وى سەربێخیت. خواندنا ل قوتابخانە و زانکۆیێن ئەهلى ل سەر پێڤەرێ ئاستێ تێگەهەشتن و زانستى ناهێنە وەرگرتن و گەلەک قوتابى هەنە کو گەلەک د تەمبەلن. بەلێ ل زانکۆیا دهێنە وەرگرتن و ل هندەک بەشا کو پێدڤى پلەکا زۆرن. بەلێ مەرەم ژ ڤێ کریارێ بتنێ دانا باوەرنامێ یە و پشتى زانکۆیێ ئەڤ کەسە نکاریت چ وەرگریت ل زانکۆیێ کو ل دەرڤە د کارێ خۆ دا مفاى ژێ وەرگریت د بوارێ پراکتیکى دا. تشتێ باش د ڤێ چەندێ دا ئەوە زۆر جار هەمى زارۆک ل قوتابخانەیێ پێکڤە دخوینن و کار ل ئێک و دوو د کەن و قوتابیێ زیرەک کار دکەتە سەر ییێ تەمبەل کو باشتر لێ بهێت.
خواندنا ل قوتابخانە و زانکۆیێن ئەهلێ دبیتە ئەگەر کو ل وەلاتەکێ وەکو بریتانیا هەمان دەرفەتا خواندنێ نینە کو ل قوتابخانەیا ئەهلى بخوینن. هەرچەندە ل بریتانیا قوتابخانەیێن ئەهلێ ل دویڤ ستاندەردێن جیهانى نە و باشترن ژ قوتابخانەیێن نموونەیی ل کوردستانێ. لەورا دەما ل وەلاتەکێ وەکو بریتانیا دەمێ کەسەک ژ ڤان جۆرە زانکۆیا دەردچن پتر دەرفەتا وەرگرتنا کارى هەیە ژ قوتابیێن دەرچوویێن زانکۆیێن دى. خواندنا ل قوتابخانە و زانکۆیێن ئەهلێ ل دیڤ وێ چەندێ دمینیت کو هەردەمێ قوتابێ پارێ خواندنێ نەدەت وى دەمى نکاریت بخوینیت. ئەڤ چەندە گەلەک پرسگرێکا بۆ قوتابى و مالا وى دروست دکەن ل وەلاتێ مە. ل وەلاتەکێ وەک بریتانیا کوالتیا خواندنا ئەهلێ گەلەکا باشە. نەخاسمە ژ لایێ سیستەم و رێکوپێکى و زانستى و مامۆستایێن خودان ئەزموون و زۆر جۆرا ل سەر ستاندەردا دانە، بەلێ ل وەلاتێن مە ئەڤ هەمى خالە ل ئاستێ پێدڤى نینن. ئەڤ چەندە د بیتە ئەگەر کو کو بوارە و ئەڤ جۆرە خواندنە بکەڤیتە بەرپرس و گۆمانێ. ل وەلاتێن پێشکەتى مێشکێن زیرەک د هێنە هەلبژارتن کو ل قوتابخانەیێن ئەهلى بخوینن. بەلێ ل وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤین ئەڤ خالە ل بەر چاڤ ناهێتە وەرگرتن.
سەرکەفتنا سیستەمێ پەروەردێ نە ل دویڤ ژمارا قوتابخانە و زانکۆیانە، بەلێ ل سەر وێ چەندێ کا چ شارەزایی قوتابى ب دەست خۆڤە ئینایە د خواندنێ دا کو بکاریت ل دەرڤە بکاربهینیت. ژبەر ڤێ چەندێ وەلاتەکێ وەکو بریتانیا پلەکا کێم ب دەستخوڤە ئینا د ددیارکرنا رانکێ وێ ییێ پەروەردەیى دا ل دویڤ سیستەمێ رانکرنا پەروەردا ئەورۆپى (OECD). بێ گۆمان ئەڤ چەندە ڤەریژا وان لاوازیێن کێم بوو د خواندنا وان یا ئەهلى دا. تا رادەیەکى دەمێ خواندن بوویە وەبەرهێنان ئانکو بەرى ئەم ڤى سیستەمى ل کوردستانى بکار بهینین دڤێت تەماشەى لایەنێن باش و خراب بکەین و مفاى ژ سەربوورا وان وەلاتا بکەین کو بکارئیناى. د ئەنجام دا ئەم دکارین بێژین کو دڤێت ئەم تەماشەى سیتسەمێ خواندنێ و خودانێن قوتابخانە و ئاستێ قوتابیا و بەگرەواندێ قوتابى ل مال ڤەکۆلین. برەنگەکێ ئەکادیمى دا بزانینن کا ئاریشە ل کیڤەیە و کا ئەڤ سیستەمە چەوا بهێتە خواندن و پەیرەوکرن.
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)