قانوون دسەر تە و رێنمایێن تە دایە

بەرسڤدانەك ل سەر داخوازیا رێڤەبەرێ گشتیێ باجا داھاتی كو ل رۆژنامەیا ئەڤرۆ بەڵاڤبوویە ل بەراورا (20-11-2019)، و تێدا دبێژیت: (ھەر ھەڤوەڵاتیەك یان كۆمپانیەك باجێ نەدەت دھێتە ھژمارتن تاوان و نابیت حكومەت پرۆژە و كاران بدەتە تاوانباران، ھەروەسا دانا باجێ ئەركەكێ نیشتمانی و نەتەوەییە).

ل ڤێرە دێ گۆتنێن وی گەنگەشەكەم ژ ئالیێ دەستووری و قانوونیڤە. ھەموو دەستوورێن جیھانێ و دگەل دەستوورێ عیراقێ و دەستوورێ كوردستانێ كو ھێشتا نەھاتیە پەسەندكرن و مەرەكەبە ل سەر كاغەزێ ماف و ئەركێن ھەڤوڵاتیان بخۆڤە دگرن، ماف ئەون كو ھەڤوەڵاتی چ لجەم حكومەتێ ھەیە و، ئەرك ئەون كو حكومەتێ چ لجەم ھەڤوەڵاتیان ھەیە. ھۆسا دڤێت حكومەت ھەموو مافێن ھەڤوەڵاتیان یێن دارایی وەك مووچە و ھندەكێن دیتر بدەتێ تاكو بشێت ئەوژی مافێن حكومەتێ بدەتێ وەك باجە و رسوم و زیانان (غرامات). لێ ئەوا رووددەت بەروڤاژی ڤێ چەندێیە، حكومەتێ مافێن دارایی یێن ڤەوەڵاتیان (مامۆستا، فەرمانبەر، كۆمپانی، جوتیار) بڕین و، سیستەمێ پاشكەوتێ مووچەیێن مامۆستا و فەرمانبەران دامەزراند و، پێشینەیێن كۆمپانیان و دەست بسەرداگرتنا سامانێ وان د بەنكاندا و نەچاركرنا وان ب واژووكرنا پەیمانان (تعھد) كو سامانێن خۆ ژ بەنكان نەڤەكێشن ب بیانۆیا قەیرانا دارایی. ئەڤە ھەموو حكومەتێ بەرامبەری مافێن ھەڤوڵاتیان و كۆمێانیان كر. ئەرێ ھەڤوەڵاتی یان كۆمپانی ژ كیڤە سامانی بینیت دا مافێن حكومەتێ بدەت وەك باج و رسومات و زیان؟ ئەو ھەڤوەڵاتیێ چ نەبیت نەشێت چ بدەت، ژ ڤێ ھەموویێ دیاردبیت كو رێڤەبەرێ گشتیێ باجێ چ ژ دەستووری نزانیت و تێناگەھیت.

ژ لایێ قانوونیڤە كەنگی ھەڤوەڵاتی دێ بیتە تاوانبار، ھەڤوەڵاتی دبیتە تاوانبار دەما ئەو ب كارەكێ نەرەوا رادبیت كو قانوون بكەرێ وی كارێ نەرەوا سزا ددەت. ئەڤ كارە دەركەفتنا ھەڤوەڵاتییە ژ بنەمایێن رەوشی و ئایینی لپێناڤ بدەسڤەئینانا ئامانجەكێ. ب شێوەیەكێ گشتی تاوان تەواو دبیت دەما دوو ستوین پەیدادبن، ستوینا شتكاری (ركن مادي) دەما ھەڤوەڵاتی دەستدرێژیێ ل سەر تشتەكی دكەت كو قانوون وی تشتی دپارێزیت، ستوینا واتەیی (ركن معنوي) ڤیانا ھەڤوەڵاتی یا گرێدای ب كاریڤە، نەبوونا ھەر ستوینەكێ ژ ڤان ھەردوو ستوینان كاران ناھێنە ھژمارتن تاوان. ل دووڤ ڤێ چەندێ نەدانا مافێ باجێ ژ لایێ ھەڤوەڵاتیانڤە نابیتە تاوان یان خۆڤەدزین و نابیتە دەركەفتن ژ بنەمایێن رەوشتی و ئاینیی. ھەروەسا نەدانا مافێ باجێ ژ لایێ ھەڤوەڵاتیڤە دھێتە ھژمارتن ب ئەگەرێ ئەوا حكومەتێ بەرامبەری مافێن وی یێن دارایی رابووی و ناھێتە ھژمارتن تاوان ب ئەگەرێ نەبوونا ستوینا شتكاری (ركن مادي) یێ تاوانێ. یا فەربوو ل سەر رێڤەبەرێ گشتیێ باجێ پیچەك ژ قانوونێ زانیبا یان خاندبا یان پرسیاركربا كو نەدانا باجێ ژ لایێ ھەڤوەڵاتیانڤە دڤی كاودانێ دبیتە تاوان بەری داخویانیان بەڵاڤەبكەن. دیتنا من، ئەو داخویانیا رێڤەرێ گشتیێ باجێ ئەوا ل رۆژنامەیا ئەڤرۆ بەڵاڤبووی دھێتە ھژمارتن تاوانا گەفان ل ھەڤوەڵاتیان دكەت ب رێیێن راگەھاندنێ، چونكو ترسێ دكەتە دلێن ھەڤوەڵاتیان و كۆمپانیاندا. ئەوژی ل دووڤ قانوونا عیراقی ژمارە (111) یا ساڵا (1969) مادەیا (432) كو دەقێ وێ دبێژیت (ھەر كەسەكێ گەفان ب گۆتن یان كرن یان ئامادەكرن ب نڤیسین یان ب رێكا كەسەكێ وی كو نەھاتبنە ھژمارتن دمادەیێن (430-431) دا دھێتە سزادان ب زیندانیكرنێ ماوەیێ نە ژ ساڵەكێ پتر یان ب زیانێ). ئەڤ قانوونە یا ھاتیە دانان بۆ پاراستنا ئارامیا ھەڤوەڵاتیان و ئازادیا وان دەربارێ كارێن ئەو پێ رادبن. لێ رێڤەبەرێ گشتی یێ باجێ دەستدرێژی ل سەر ڤێ قانوونێ و ل سەر ئازادییا ھەڤوەڵاتیان كریە و ھزر دكەت ئەو داخویانیا ل ڕۆژنامەیا ئەڤرۆ بەڵاڤەكری ئەركەكێ نیشتمانی و نەتەوەییە كو ھەڤوەڵاتیان بكەتە تاوانبار ب نەدانا ئەركێ نیشتمانی كو باجەیە. ل دوماھیێ دڤێت جھێن پەیوەندیدار رێیێن قانوونی دەربارێ ڤی رێڤەبەری بكاربینیت و، ھەڤوەڵاتی پێگیریێ ب رێنمایێن وی نەكەن، چونكو قانوون دسەر ھەمیاندایە ئانكو قانوون دسەر رێڤەبەرێ گشتیێ باجێ و رێنمایێن وی دایە.

Leave a Comment

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

Scroll to Top