ل کوردستانا باشوور ژنەکا پری ناڤدار ب ناڤێ (عادیلە خانم)تێتە ناسکرن، ژنەکا وێرەك، چاڤنەترس، زانا و خودان کەسایەتی بوویە. ناڤودەنگیا وێ باندۆرەکا مەزن ل سەر جڤاکا وی دەمی هێلابوو. نڤیسکارێ ئنگلیز (ئەدمۆندس) دبەرهەمێن خوەدا ب دوور و درێژی ل سەرنڤێسی یە و روومەتەك مەزن دایێ. ڤێ یەکێ ژی بەلاڤبوونا ناڤداریا عادیلە خانمێ زۆرتره کریە. گەر مروڤ ل سەر رەوشا ژنا کورد براوەستیت ل پێشیێ ناڤێ ڤێ خانما چەلەنگ جهەکی تایبەت گرتیە. ل سالا (۱۸٥۹)ێ هاتیە سەر دونیایێ و ل سالا(۱۹۲٤)ێ دژیێ (٦٥) سالیێ دا کۆچا خوە یا داویێ کریە. عادیلە خانم ل بەشەکێ کوردستانا رۆژهەلات ل هەرێما (ئەردەلان) مەزن بوویە. میریتی یا ئەردەلان پایتەختا وێ باژێرێ (سنە) کو دەمەکێ دا بوویە جهێ ناڤداریا ئەدەبیاتا کوردی. بابێ وێ ئەفسەرەکی بناڤودەنگ بوو ل تەهرانێ. کورێ وێ ب نافێ (تاهربەگێ جاف) هەلبەستڤان بوویە. ب کورتی عادیلە خانم ژ مالباتەکا ناڤدارە ل سالا (۱۸۹٥)ێ بوویە سەرۆکا هۆزا جاف ل دەورودورا باژێرێ (حەلەبجە). ئەڤ باژێرە وەکو ناڤەندەکا ڤێ هۆزێ بوویە. پشتی دەمەکێ کو (ئوسمان پاشا) هەرێمدارێ دەڤەرا شاهرەزۆر بوو، ئەڤ دەڤەرەکا بەرفرەهـ بوو دناڤ ئاخا کوردستانا باشووردا دمینیت. هەروەسا جهێ بازرگانیا باژێرێ حەلەبجە بوویە. حکومداریا وێ نە بتنێ پشتی مرنا مێرێ وێ بوویە، لێ ژبەری مرنا هەڤژینێ وێ ڤێ خانمێ هندەك ئەرك و کارێن مێرێ خوە هلدابوون سەر ملێن خوە.
عادیله خانم خوە پتر دناڤا هۆزا جاف خوە دایە هەڤنیاسین. دیسان بازرگانێن کو رێیا وان د حەلەبجە را دەربازدبیت ئەڤ خانمە وەکە ئاغا ژنەکێ تێتە ناسکرن حەزکرن و سەرەدانا وێ دکرن. پشتی ل سالا(۱۹۰۹)ێ ئوسمان پاشا کۆچا خوە یا داویێ کری، ئێدی هەموو کاروبار دکەڤیتە سەر ملێن وێ ل باژێرێ حەلەبجە ب قاسی (۱٥) سالان حکومداریا ڤی باژێری کریە. عادیلە خانم ڤی باژێری جوان دکەت و سووکەکێ ئاڤادکەت ئێدی هاتن وچوونا بازرگانان زۆرتردبیت. هەروەسا بارێ ئابووری ژی پێشدکەڤیت، ژبەر کو ل سەر سنورێ عێراقێ و ئیرانێ دمینیت. ژ ئالیەکێ دیڤە باغچە و ئاڤاهیێن مەزن ل حەلەبجە ئاڤادکەت. عادیلە خانم ل ڤی باژێری دادگەهەك ژی ئاڤاکر و ئەو دبیتە سەرۆکا دادگەهێ. هەروەسا گرتیخانەیەك ژی ئاڤاکر ژبۆ کەسێن تاوانبار. ل سەر کەسایەتیا وێ بناڤێ (عەدالەت وەکهەڤی) بەلاڤ بوویه، ناڤێ عادیلە خانم ژ ئالیێ ئنگلیزانڤە وەك شاهبانەیا بێ تاج یا شاهرەزۆر تێتە ناسکرن. دەمێ کو ئنگلیز ل عێراقێ پایەیەکێ وەك (خان) ب بهادار دابوویێ کو جهێ پەیڤا (جەنگاوەر.. مێرخاسی) دگریت. رۆژهەلاتناس (سون) ئێکەمین کەس کو پێزانینێن دەولەمەند دەربارەی ڤێ خانمێ پەسن و پێناسەدکەت. ئانکو دەمەکێ دگەل کورێ وێ عادیلە خانمێ بوویە و سەرەدانا وێ ئەو وەك نڤیسەرەك ل جەم وێ کاردکەت، پاشان گەریان و یادگاریێن خوە ددەتە چاپەمەنیێ تێتە چاپکرن. دنڤێسینین خوەدا جهەکی تایبەت دایە ڤێ خانمێ و تێتە زانین کو شاهاتیا عادیلە خانمێ دا چ جاران جوداهی دناڤبەرا ژن و مێران دا نەکریە. وێ کارێن مێران هلداینە سەر ملێن خوە و سەرکەفتی ئەنجام داینە. تێتە گوتن هەروەسا کۆچك و دیوانا وێ دپربوون ژ ژن و مێران ئەڤ هەمی ئەرك و بەرپرسیارەتیێ دئێخیتە دخزمەتا خەلکێ دا کو دەستویری دایە ب دەهان رۆناکبیرو نڤیسەڤان و گەرۆکێن بیانی وێنەێن وێ بکێشن و هەڤسەنگی و هەلسەنگاندنا مێرخاسی و چەلەنگیا ڤێ خانمێ دبیاڤی حکومداری و خرمەت و ئاڤاکرنا جڤاکا وەلاتی دا.
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)