ویلیام كۆلبی رێڤهبهرێ بهرێ یێ دهزگههێ ههواڵگیری یا ناڤهندی یێ ئهمریكی هۆسا ههواڵگیریێ پێناسه دكهتن (ههواڵگیری ئهو كارهیه كو پلانا جهنگی یا دوژمنی بهێته دزین بو پاشای دا سهركهفتنا پاشای ل سهر دوژمنی مسۆگهربیت). ئازراندنا ڤی بابهتی گرنگیهكا تایبەت ههیه ددهمێ بووری و نها و داهاتی دا بو گهورینا هاوكێشێن سیاسی و ئابووری و كۆمهڵایهتی و زانستی. لهوما من ب فهر دیت لێزڤرینەكێ بكەم دڤی بابهتی دا و پهرتووكا ئهبراهام شهلسكی و گاری شمیت بكەم ژێدهرێ ڤی بابهتی یا ب ناڤێ (جهنگێ بێدهنگ). بۆ زهنگینكرنا بابهتی و پتر مفا وهرگرتنێ، مێژوویا بابهتی جهنگێ سارد مێژوویهكا كهڤناره و دزڤریت بۆ ٥٠٠ ساڵان بهری زاینی ژلایێ سهركردێ چینی (سونزتزو)ی ڤه پهرتووكەك هاتیه نڤێساندن ب ناڤێ (بنهمایێن جهنگی) ئهڤ پهرتووكه ببوو بنهمایهك و رێنیشاندهرهك بۆ سهركردێ مللی یێ چینی (ماوسی تونگ) دكاروبارێن سیاسی و سهربازی دا كو كارێكتهرێ سهرەكی دكارێن سیخۆری و ههواڵگیری دا مروڤ بوون دسهردهمێ كهڤن دا. لێ ل شهرێ جیهانیێ دووێ تایبهتی شهرێ سارد، دیسا ئهكتیڤ بوو دناڤبهرا هه ڤپهیمانێت ئهمریكا و روسیا دژی دهولهتا ئهلمانی و ههڤپهیمانێت وێ، تایبهت یابان. پشتی بدوماهی هاتنا جهنگێ جیهانی یێ دووێ و بلۆكێ نازیهتێ تووشی شكهستنێ بووی قوناغهكا نوی یا ههواڵگیری و كارێن سیخۆری دهسپێكر دناڤبهرا دووجهمسهراندا كو جهمسهرێ رۆژئاڤای ب سهركردایهتیا ئهمریكا و فهرهنسا و بریتانیا و جهمسهرێ ڕۆژههڵاتی كو ب سەرکردایەتیا یهكێتیا سۆڤیهتا جاران بوو. ب ههمی رێكان كارێ سیخۆری و ههواڵگیری دهاتهكرن برێكێن سهردهمانه مینا مرۆڤ و تهكنهلۆجیا سهردهم و ئامیرێن مۆگناتیسی ,ههتا ١٩٩١ ئهڤ جهنگه بهردهوام بوو ب ژناڤچوونا بلۆکێ ئیكهتیا سۆڤیهتی قوناغهكا نوی دهسپێكر هێدی هێدی جیهان بهره ڤ نهرماتیهكێ چوو و ئهمریكا بو خودانا بهێزترین دهولهت و سیاسهتا ئێك جهمسهری برێڤهبر ههتا نوكه بهردهوامه. لێ پشتی بهارا عهرهبی هێدی سیاسهتا دوو جهمسهری دزڤریتن دناڤبهرا ههردوو زلهێزێن جیهانێ ئهمریكا و رووسیادا تایبهت دبوارێ سهربازی وئابووری جۆگرافی دا ج د سیستهمێ دژهفرین دا پاتریۆتا ئهمریكی و S400 رووسی یان فروكا F35ئهمریكی و Su35یا رووسی یان Iphon ئهمریكی و Hawai,چینی كۆ كارێ ههواڵگیری تایبهت بوارێ سیاسی و ئابووری و دبلۆماسی سهربازی بخۆڤهدگریتن.
ئهڤ كاره دهێته برێڤهبرن ژلایێ دهزگههێن ههواڵگیری یێ ئهمریكی CIA كو پتر ژ 20 هزار فهرمانبهرا بخۆڤهدگریت. بودجا وێ پتری 81,5 ملیار دۆلارانه و بودجا وێ ڤهكریه ناكەڤیته بن چ چاڤدێریان د ژیروارێ دا و رووسیا ب دهزگههێ خۆ یێ ههوالگیری یێ بناڤێ FSB كو پتری 260 هزار فهرمانبهران ههنه و بودجا وێ دیار نینه و ب هزاران لایهنگرێن وان ل جیهانێ د بهڵاڤن چ بناڤێ سیخۆرێ فهرمی بیت وهك فهرمانبهر و كونسل یان سیخۆرێ نه فهرمی وهك بازرگان و روژنامهڤان ب دیدارو و وێنه گرتنان زانیاری و جهێن گرنگ دهنه لایهنێن پهیوهندیدار. ژ سیفهتێن سیخۆری دڤێتن كهسهكێ دلسۆزبیت بۆ وهڵاتێ خۆ و نههێته خاپاندن ب پارهی و ژنكێن جوان و پهیمانان ب پله و پۆستێن مهزن. كارێن سهرهكی یێن ههوالگیریێ ههواڵگیری برێكا كهناڵێن خۆ یێن سیخۆری رادبیت ب كۆمكرنا پێزانینا و شلۆڤهكرنا ڤان پێزانینا ب شێوهكێ راست و درست كو ب دروستی ئارمانجا دوژمنی بزانن و رێكێ ل بهربگرن كارێ سیێ سیخۆریه ل سهر دوژمنی پاراستنا زانیاریایه دناڤبهرا جهنگی و دبلۆماسیهتێ دا كارێ دوماهیێ ههواڵگیری رادبیت ب پاراستنا دهولهت و ستراتیجیەت و پلانێت دهولهتێ ژ سیخۆرێت دوژمنی داكو ئارامی و پێشكهفتن د وهلاتی دا بهڵاڤ ببیت. گرنگیا ههواڵگیریێ چیه؟ دوو نموونه تێرا هندێ دكهن ئهز گرنگیا ڤی بابهتی رۆهن بكه، ئێك: بلۆكێ ئهمریكا برێكا دانا زانیاریێت نهراست شیا ئهلمانیا سهردابهت و ل شوینا هێرشی سهربكهت باژاركێ كاڵێ هێرش بۆ نۆرماندی بر و ئازادكر و هێزێن ئهلمانی تووشی شكهستنێ كرن .ههروهسا یهكێتیا سۆڤیهتی شیا ب رێكا سیخۆرێ خو (ریچارد سولد) یێ هاوكێشا جهنگێ جیهانیێ دووێ گوهارتی بدهستڤه ئینانا زانیاریا كو دهمێ دهست نیشانكری یێ هێرشا نازیا بۆ سهر یهكێتیا سۆڤیهتی دیاركری و سۆڤیهت پشتراستكری كو یابان ژ باشوورێ ڕۆژههلاتێ ڤه هێرشێ ناكهتە سهر سۆڤیهتێ ههمی هێزێن خۆ كۆمكرن بۆ بهرسینگرتنا هێزێن نازیا و شكهستن ب هێتلهری ئیناو سوڤیهت سهركهفت.
كورد دبابەتێ ههوالگیریێ دا ب شێوهكێ گشتی هێشتا سهرهتای نه ئەڤە ژی ڤهدگهریت بو نهبوونا كیانهكێ سیاسی مینا دهولهتێ. كارێ ههواڵگیری دناڤ هێزێن كوردیدا پتر دناڤبهرا پارتێن سیاسی دا گهرمه ل ههر چوار پارچێن كوردستانێ، ب تایبهت پشتی راپهرینا ١٩٩١ بۆ دهرێخستنا هێزو ههیمهنەتا خۆ ب باشترین نموونه دهركهتنا چهندین كادرێن مهزن ژناڤ ئۆپۆزسیۆنێ و تێكبرنا ئۆپۆزسیۆنێ ژلایێ چهند پارتهكێن دهسهلاتدار. لێ ژههژی گوتنێ و رێزێیه وهك كوردهك پهسنا دهزگههێ پاراستن و زانیاری بكەم شیایه دناڤبهرا ڤێ جههنهما رۆژههلاتا ناڤین دا و تایبهت گۆرگێن جیران سهرومالێ خهلكێ كوردستانێ و كیانێ ههرێما كوردستانێ ب پارێزن و بخوینا شههیدان ئارامی، ئاڤهدانی و ئابوورێ كوردستانێ پێشڤه دچیت. چونكی وهكی دیار ئارامیا سیاسی كلیلا پێشڤهچونا ههمی بوارایه د دهولهتێ دا.
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)