بانک ئەو دەزگەهێ داراییە یێ رادبیت ب پێشکێشکرنا کۆمەکا خزمەتگۆزاریێت دارایى ب شێوەیەکێ بەرفرەه و جۆرا وجۆر. ڤی دەزگەهی رۆلەکێ بەرچاڤ و کاریگەر د خۆرتکرن و د رێکخستنا بزاڤا وەبەرهێنانا داراییدا هەیە و کاریگەریەکا ئەکتیف ل سەر گەشەسەندن و گەشەپێدانا ئابووریا دەولەتێدا هەیە. چونکە ب رۆلێ رێکخستن و کاراکرنا یەکەیێت دارایى دجیهانا ئابووریدا رادبیت، ئەوژى برێکا دروستکرنا هەماهەنگى و نێزیکبوونێ، دهەمان دەمدا پرەکە دناڤبەرا یەکەیێت داراییدا ل هەر جڤاکەکى د جیهانا ئابووریدا و کاریگەریەکا راستەوخۆ ل سەر گەشەسەندنا ئابوورا دەولەتێ دا هەیە. دهەمان دەمدا رادبیت ب رۆلێ هەماهەنگى و نێزیکبوونێ دناڤبەرا دەولەتێ و هاوەلاتیدا ب رێکا رەوشەنبیرکرنا مللەتى و پەیداکرنا باوەریێ ژبۆ ئەنجامدانا سەرەدەریکرنەکا ساخلەم و سەرکەفتى.
پشتى بانکا (مونتی دی باتشی دی سیینا- إم بی إس) ل ساڵا 1972 ل وەڵاتێ ئیتالیا هاتیە دامەزراندن کو دبیتە ئێکەمین بانک هاتیە دامەزراندن ب مەبەستا دروستکرنا باوەریێ و راکێشانا هاوەڵاتى بۆ لایێ خۆ ب شێوە و ب رێکێن جودا و پێشکێشکرنا خزمەتێت دارایى. لێ یا سەرکەفتى نەبوو د کێشانا سەرنجا هاوەڵاتیێ خو دناڤ مللەتێ خۆدا. بەرۆڤاژى هەمى وان پێشبینیێت بسپۆرێت ئابوورى بۆ جهێ ناکۆکی و دووبەرەکیێ دناڤبەرا چینێت جیاواز دا ب ئەگەرى شێوازو بنەمایێن سەرەدەریکرنێ و کارکرنێ. دگەڵ بەزاندنا تێگەهشتن و رەوشەنبیریا دارایى دجیهانا ئابووریدا ل جیهانێ ب گشتى و رۆژهەلاتا ناڤەڕاست و ل جڤاکێن ئیسلامى ب تایبەتى بۆ سەدەمێ وێ یەکێ هزر و کار ل دامەزراندنا بانکەکا نوى بهێتەکرن ل جهێ بەنکا تقلیدى. دگەڵ سروشتێ هزرا کارکرنێ و تێگشەهشتنا مللەتێ خوە و دگەل جڤاکێ مللەتێ خۆ بگونجینن. ژبەرکو پتریا وەڵاتێت رۆژهەلاتا ناڤەراست جڤاکەکێ ئیسلامى یە، ژبەر ڤێ یەکێ پشتبەستن ل سەر هندەک بنەمایا هاتە کرن کو دگەل شەریعەتێ ئیسلامێ بگۆنجن. ئەو بوو ل ساڵا 1975 ئێکەمین بەنکا ئیسلامى دهێتە دامەزراندن کو کارکرن ب شەریعەتێ ئیسلامى. جیاوازیا بانکێن ئیسلامى دگەل بانکێن دى کو دهێنە نیاسین بانکێن (تقلیدى). ئەگەر لێنێرینەکێ یان راوەستیانەکێ ل سەر تێگەهێ بانکێن ئیسلامى بکەین، تا رادەیەکى دێ مفا و گرنگیا هەبوونا بانکێن ئیسلامى بۆ مللەتى ب شێوەیەکێ تایبەتى و دەولەتێ ب شێوەیەکى گشتى دیاربیت.
بانکین ئیسلامى گرنگیێ ب زێدەبوونا داهاتێ ئابوورى یێ تاکێ جڤاکى یان مللەتى ددەت. دهەمان دەمدا گرنگیێ ب گەشەسەندن و گەشەپێدانا ئابوورێ دەولەتێ ددەت. ژبەر ڤێ یەکێ رادبیت ب وەرگرتنا کۆژمەک ژ پارێ تاکێن جڤاکى و کارکرن ب وى کۆژمێ پارەى ب کارکرنەکا دروست (فعلى) کو داهاتێ مللەتى یان تاکێ جڤاکێ پێ بهێتە زێدەکرن، دچارچۆڤێ بنەمایێن دروستێن شەریعەتێ ئیسلامێ دا. ب ڤی رەنگى خزمەتا مللەتى ژى دهێتە کرن و گەشەسەندن و گەشەپێدانا دئابوورێ وەلاتى ژى دا دروست دبیت. دیسان بەرچاڤ وەرگرتنا دەستهەلاتێن شەرعى د معاملاتێن وەبەرهێنانێدا. دیسان تشتێ بانکێن ئیسلامى جودا دکەت ژ بانکین تقلیدى سەرهلدانا جۆرە سەرەدەریەک (معاملەکا) بەنکایەتی یا تازە کارپێکرن ل سەر هندەک بنەمایێن نوى و جیاواز دناڤبەرا مللەتى و بانکێن ئیسلامى دا. بۆ نموونە بانکێن (تقلیدى) کار ل سەر بنەمایێ بناغەیێ مەدیونیەتێ (دەین دەر/ دەین کەر) دانا پارەى بێ پشکداریکرن دکارى دا (المشارکە). بەلێ پا بانکێن ئیسلامی هاتن هندەک بنەمایێت نوى ئینان، ئەوژى پشتبەستن ب شێوازى پشکدارى کرن د زدێدەکرن و دکێمکرنا داهاتى هاوەڵاتیاندا، یان د فایدە و خسارەتیا مللەتى دا. ئەڤێ چەندێ ژێ گاریکەریا خۆ هەبوو ل سەر دروستکرن و پەیداکرنا باوەریێ ل دەف هاوەڵاتیان و دهەمان دەمدا درەوشەنبیرکرن و کارکرن ب داهاتێ خۆ ل سەر شێواز و سەرەرەدەیەرکا دارایى ب سیستەمەکێ بانکى یێ ساخلەم.
هەروەسا شیا باوەریەکێ و هێزەکێ ل دەف مللەتى دروست بکەت د چاوانیا کاراکرنا و زێدەکرنا داهاتێ خۆ ب رێکا وەبەرهێنانا داراییدا. سەرەراى وێ یەکێ کو وەکو پێدڤێ گرنکى و کار و سەرەدەرى دگەل بانکا نەهاتیە کرن د وەلاتێ مەدا. لێ د هەمان دەمدا نەبوونا بانکێن ئیسلامى تا رادەیەکى کاریگەریا خۆیا هەیە. ژبیر نەکەین ئەم ژى بەشەکین ژ رۆژهەلاتا ناڤەراست کۆمەلگەها مە ژى کۆمەلگەهەکا ئیسلامى یە و ب گرنگیێ ب ئەحکامێن شەرعى ددەن. نەشەفافیەت د بنەما و شێوازێ کارکرنێ و دبازارکرنێدا تارادەیەکى کارتێکرنەکا نیگەتیف هەیە ل سەر جڤاکێ مە ژلایێ هزرکرنێ ڤە. دڤێ یەکێ دا و پەیداکرنا رەوشەنبیرکرنا بانکێ و ب سەدەما نەبوونا باوەریا مللەتى ب سیستەما و بنەما و شێوازى بانکێن تقلیدى بووینە ئەگەر جۆرە بێ باوەریەک ل دەف مللەتێ مە دروست بیت کارنەکرن و سەرەردەریکرن دگەل بانکێن تقلیدى وەکو خۆپاراستنەکێ دزانن ژ هەر معاملەکا نەدروست. چونکە بێ بەرچاڤ وەرگرتنا هەڤسەنگیێ دناڤبەرا ئارمانجێن بازرگانى یێن وەبەرهێنانێ و ئارمانجێن ئابوورى یێن بانکێ و دیسان بێ بەرچاڤ وەرگرتنا پاراستنا ساخلەمى و پاکیا پارەى ژ هەر بازارەکا گومان ل سەر هەبیت کاردکەن و بەرۆڤاژى وان وەکى مە ئاماژە پێ کرى، بەرچاڤ وەرگرتنا ڤان خاڵان ژلایێ بانکێن ئیسلامى ژ گرنگترینانە، ژبەرهندێ هەبوونا بانکێن ئیسلامى ل وەلاتێ مە ب گرنگ دبینم ب تایبەت د قۆناغا نۆکە دا دێ شێت بەشەک ژوان بارگرانیێت کەتینە سەر ملێت مللەتی و دەستهەڵاتێ کێم کەت ب رێکێن دانا قەرز و دانانا سندۆق و پرکرنا مەژییێ تاکێ کورد ژ رەوشەنبیرکرنا و کارکرن دگەل بانکێ و کارکرن د گەشەسەندن و بەرەڤ پێشبرنا وەبەرهێنانا وەڵاتى دچارچۆڤێ بازار یان معامڵاتێن وە بەرهێنانێ و د بانکایەتیێ دا. ژبەر کو دشێت هەڤسەنگیێ بکەت دناڤبەرا بوارێن کارکرنێ دا د ماوە و جهى دا ژ بۆ پاراستنا خۆ ل سەر هەڤسەنگیا جۆگرافى ل گۆرەى پێشایێن ئیسلامى بانکێن ئیسلامى پێ کاردکەن سەرەنجام هەم دێ بەشەک ژ پێدڤێت مللەتى هێنە پرکرن و هەم بزاڤا وەبەرهێنانى و ئابوورا دەولەتێ دێ گەشەسەندن و وەرارێ بخۆڤەگریت.
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)
