رۆمان ئەو ژانڕێ ئەدەبییە یێ مەیدانا ئەدەبیاتا جیهانێ بگشتی داگیرکری و هەمی ژانڕێن دی داینە ئالی. رۆمانێ پێشڤەچوونەکا بلەز بخوەڤە دیت د ماوەیەکێ کێم دا شیا تیشکێن خوە بۆ هەمی کنارێن جیهانێ بەلاڤ بکەت. د نها دا رۆمان د لۆتکەیا خوە دایە ڕۆژ ب ڕۆژ بهێزتر دبیت و رۆمانێن باشتر دکەڤن د پرتووکخانەیان دا. دناڤا کورداندا رۆمانێ درەنگ سەرهلدایە و پێشڤەچوونا وێ ژی درەنگتر بوویە. ب واتەیەک دی، د سەدسالا بیستێ دا رۆمانا کوردی ژدایک بوو و هەولێن کێم هەما بێژە ب تبلێن دەستان مرۆڤ دکاریت بژمێریت، هاتن دان. ئەڤ درەنگ کەفتنا رۆمانا کوردی گەلەک ئەگەر و ئاستەنگ هەنە، لێ بابەت ناخوازیت ب تێروتەسەلی باسێ وان ئەگەران بکەین. د سەدسالا بیست و یەکێ دا رۆمانا کوردی چاڤێن خوە ڤەکرن و رۆماننڤیسێن زیرەک و مەزن پەیدابوون. دەروازەیا جیهانێ ژبۆ رۆمانا کوردی هات ڤەکرن و دەنگێ کوردان ب رێیا رۆمانێ گەها جیهانێ، هەرچەندە ئەڤ ژی نە ب رەنگەک مەزن بوو. ئەگەر ئەم باس ل هەرێما کوردستانێ بکەین و دوهۆکێ بکەینە میناک؛ دڤان سالێن داویێ دا پێلەکا رۆشنبیری بسەر دەڤەرێ دا هات و ب شێوەیەکێ بەرفرەهـ پرتووکخانە و دەزگەهـ و سازیێن رۆشنبیری هاتن ڤەکرن و خواندەڤان بشێوەیەکێ بەرچاڤ زێدەبوون. نە بەرئاقله خواندەڤان زێدە ببن و نڤیسەر زێدە نەبن، ب شێوەیەک خۆکاری (ئۆتۆماتیکی) نڤیسەر ژی پەیدابوون د هەمی بیاڤان دا، بیاڤێ رۆمانێ ژی ڤەگرت.
ژمارەیەکا نە کێم یا رۆماننڤیسان دەرکەتن هۆلێ، خواندن بوو دیاردە و نڤیسەری ژی ب هەمان شێوە بوو دیاردە. یا کو مەبەستە ببێژم ئەڤە کو د ناڤا ڤان رۆماننڤیسان دا دیاردەیەک پەیدابوو جهێ سەرنج و تێڕامانێ یە، ئەوژی پێداچوونا زمانی بۆ رۆمانێ ژلایێ غەیری نڤیسەریڤە. گەڵۆ ئەڤ پرۆسەس تشتەک لۆژیکییە؟ گەلۆ شاشتی تێدا نینە؟ گەلۆ رۆماننڤیس کییە و دڤێت چ تایبەتمەندی لدەف وی هەبن؟ بەرسڤدانا ڤان پرسان گرێدایی ناسکرنا رۆماننڤیسییە. وەکی ئاشکەرا ئەو کەسێ رۆماننڤیس بیت وی فەلسەفەیا خوە هەیە، دیرۆکا خوە ناس دکەت، وێژەڤانە و د ئەدەبیاتێ دا مەلەڤانە. ئانکو رۆماننڤییس رۆناکبیرەک مەزنە ژبەرکو هەرکەس نەشێت ببیت رۆماننڤیس، نەکو هەرکەسێ پێنووسی بگریت دێ شێت رۆمانێ بنڤیسیت. نڤیسینا رۆمانێ پێدڤی پاشخانەیەک زەنگینە ژ ئەدەب و فەلسەفە و دیرۆک و زمانی. نە بەرئاقلە یەک رۆناکبیر یان فیلۆسۆف بیت و زمانێ دایکا خوە باش نەزانیت و رێزمانا زمانێ خوە باش نەزانیت. ئەگەر ئەم ڤێ چەندێ بدەین بەر پرسا خوە، گەلۆ ما تشتەک لۆژیکییە رۆماننڤیس ژ زمانێ خوە نە پشتراست بیت و کەسەک دی پێداچوونا زمانی بۆ بکەت؟ ب ئاوایەک دی بێژین ئەگەر کەسەک د زمان و رێزمانا زمانێ خوە دا رەهوان نەبیت، چەوا دکاریت ببیت رۆماننڤیس؟ ب دیتنا من دڤێت هەتا کەسەک بیت رۆماننڤیس، دڤێت د سەریدا ئەو زمانێ خوە باش بزانیت پاشی رۆمانێ بنڤێسیت دا کو ب کێری وێ یەکێ بهێت بێژنێ رۆماننڤیس و د ئەنجامێ دا نڤیسەرەک راستەقین و نڤیسینەک ساخلەم بهێت هەبوونێ و ئەدەبیاتا مە بگەهیت ئاستێ ئەدەبیاتا جیهانی.
- دەرچوویێ بەشێ زمان و ئەدەبێ کوردی ل زانکۆیا دوهۆکێ.
