نۆرماندی ب رامانا (باکوور- زەلام)، ئانکو زەلامێ باکوورى د هێت. گەلەک زانا ل سەر وێ چەندێ د کۆکن کو رەوشەنبیریا نۆرمەندیا ژ دوماهیکا دەستهەلاتا رۆمانیا کو پتر بوویە ژ چاخەکێ درێژێ بەلاڤکرنا مەسیحیەتێ و ب زمانێ لاتینى ئاخفتینە کو د گووتنێ نۆرمەندیێن فرەنسى. ل دویڤ دا دەستهەلاتا پاشایەتیێ ل فرەنسا بەلاڤ بوو ل وان هەمى جهێن نوى یێن فرەنسا ئەڤێن هاتینە ڤەکرن. کولتوورێ نۆرمەندیا هاتیە ڤەگوهاستن ب رێکا دەڤکى و شێوازێ ژیانا نۆرمەندیا تێدا دیار بوویە کو پتر یا باکووری یە و وان پێکۆل کرینە کو بەرەڤ رۆژێ و کەنیسێ ڤە بچن کو د وى دەمى دا ئەنجلوسەکسۆنیا کار دکر پتر بەرەڤ دەریایا باکوور ڤە بچن. مەزناتى و رەشبینى و هەستێن خراب بوونە ئەگەر کو پاشا ویلیام ب گەلەک کارا رابیت و پرانیا گرفت و ئاریشا ب هێزێ چارەکرن. لەوا هاتە گووتن کو چاخێ ترساندنێ بوویە ئەو چەند سالە. ڤى پاشاى خۆ دیت کو خودانێ وەلاتى یە و ئەوى ئاخا وەلاتی دانایە و هەمى تشتێن د ناڤ دا وى دروست کرینە. وى ئاخ ژ بۆ ماقیلان د هێلا ئەوێن هارى وى د کرن بۆ ئەنجامدانا کارێن وى و هۆسا کو دەستپێکا سیستەمێ دەرەبەگایەتیێ بوو ل ئنگلتەرا.
د سیستەمى دەرەبەگایەتیێ دا کار هاتەکرن ژ بۆ ب دەستڤەئینانا هندەک مافێن کێمێن مرۆڤان. بەلێ ئەڤ مافە ژى هەر ژ بۆ خزمەتا دەرەبەگان بوو. د گەل هاتنا نۆرمەندیا ژ بۆ ئنگەلتەرا یاسایێن خۆ و زانینا خۆ و زانستێ خۆ یێ شەڕى دگەل خۆ دا ئینان. و رەوشەنبیرى و زمانێ مللەتێن بەرى خۆ لاواز کرن و دناڤ خۆ دا حەلاندن و ئەدەبێ ئینگلیزى یێ کەڤن هێدى هێدى بەرەڤ مرنێ ڤە چو و خەلکێ خۆجه ل ئنگلتەرا ژ کەڤن وەرە رابوون هۆزانا کەڤن ژبەر کرن و پاراستن. و نۆرمەندیا ئەدەبێ خۆ تێکەلى ئەڤى ئەدەبێ کەڤنێ ئینگلیزى کرن و نۆرمەندیا ئەدەبێ خۆ دگەل ئەدەبێ ئنگلیزى پشکدارکرن و د قۆناغا ددویڤ دا دگەل ئەدەبێ فرەنسى تێکەل کرن. رەوشەنبیریا باکوورى یا ئینگلیزى تێکەل بوو دگەل یا باشوورى یا فرەنسى. لەوما دەمێ ئەدەبێ فرەنسى وەربگرین، هەروەکو ئەم ئەدەبێ ئینگلیزى ژى وەردگرین. وەکو سترانێن کولتوورى یێن رۆنالدێ مەزن ستراندین. بەلێ هەکە ئەم ژ لایەکێ میتافۆرى وەربگرین، دبیتە وەکو کارەکێ سینەمایى. هۆزانا ئنگلیزیا کەڤن یا رەش و سپى بوو. بەلێ ب هاتنا ئەدەبێ نۆرمەندی و فرەنسى رەنگە ئەم بشیێن بێژین هۆزانا ئینگلیزى نەما یا سادە. ئەدەبێ ئنگلیزى رۆناهى هاتە دناڤ دا. بۆ نموونە د سترانێن رۆنالدى دا ئەم رەنگێ زیڤى دبینین دبرسقیت، سۆراتیا رەنگێ خوینێ و شیناتیا ئەسمانى ئینا دناڤ هۆزانا ئنگلیزى دا.
هەر وەسا زمانەکێ جۆتبوونێ (دوو رەگەزى)هاتە د ناڤ هۆزانا ئنگلیزى دا ب رێکا ئەنگلوسەکسۆنیا فرەنسى و هۆزانا ئنگلیزى ئێدى سەخلەتەکێ مێیانى و نێراتى د بوونە روحا زمانێ هۆزانا ئنگلیزى. بەلێ دویر ژ ڤێ چەندێ هندەک سەخلەتێن دى تر ژى هاتنە ناڤ زمانێ هۆزانا ئنگلیزى دا وەکو (زمانێ نموونەیى و زمانێ ئایدیالى) و هۆسا زمانەکێ تەمام دروست بوو ژ ئەنجامێ وێ هەڤژینیا د ناڤبەرا دوو زماناندا. نۆرمەندیا ل ئنگلتەرا ئەدەبەک نڤێسى کو نەتەوەیان چ کار لێ نەکر. نە مۆرکا ئەدەبێ ئنگلیزى پێڤە دیار بوو و نە مۆرکا ئەدەبێ فرەنسى. ئەو ژیانا وان د گەل ئنگلیزا بریە سەر کار ل وان کر کو گەلەک ژ سەخلەتێن فرەنسى ژ دەست بدەن. نزانم بەلکو ئەڤ جۆرە مرنەک بیت یان تێکەل بوونەک و حەلیانەک بوو د ناڤ ئەدەبێ ئنگلیزى دا. و هندەک تشت و گهورین بەردەوام د زمانێ ئنگلیزى دا رویدان برێکا تێکەلیا د ناڤبەرا ئنگلیز و نۆرمەندیان دا دەمێ کو زمانێ ئنگلیزى هاتیە ئاشکەراکرن ژ لایێ بیانیا ڤە و زمانى خۆ نویکرڤە ب رێکا وێ تێکەلیا دناڤبەرا زمانێ نوى دا بۆ نۆرمەندیا و زمانێ وەلاتێ دایک. ئەنگلو و سەکسۆنى گەلەک د شارەزا نەبوون د زمانى دا و ئەو لاتینیا کو فرەنسیێن نۆرمەندی ئیناین تێکەل بوو د گەل ئینگلیزیا کەڤن. د چاخێن دوازدێ و سێزدێ دا مێژوونڤێسان گەلەک ستران ڤەدیتن کو ژ وەلاتێن لاتینى هاتنە ئنگلتەرا و بوونە ئەگەرێ گهورینێن دناڤ مێسۆلۆجیا و ئەفسانا ئەنگلیزى دا. دەمێ ئەم د بێژین برێکا میسۆلۆجیایێ مەبەستا مە پێ لاشێ باوەریایە و ئەوا فەرە کو ل سەر بنیاتێ راستیا رویددەت یان راستیا تایبەتمەندیێن دیرۆکى کو ئاشۆپا گەلان پێ دهێتە فێرکرن. دگەل هندێ کو ئەڤە هندەک جاران د بیتە ئەدەب و هندەک جاران د بیتە رەوشت. باشیا ڤێ دیاردێ ئەوە کو بەختەوەریێ بۆ رەنگێ هەمى رۆژێن ژیانا مە زێدە دکەت. د ڤى خالێ دا ئەم گەلەک میسۆلۆجیا د فلمێن ستێران (ئەختەران) دا دبینین یان د کۆمێن سترانبێژان دا، هەتا د تایبەتمەندیێن فلمکارتۆنا دا دبینین. ئەوا ل هەستێن گریکا کەڤن دا و د دلێن قارەمانێن وان دا ئەڤرۆ د ژیانا مە دا ب رەنگێن سەردەمیانە دهێنە پێش. بەلێ ئایینى هندەک جاران میسۆلۆجیا پاشئێخست.
Anthony Burgess، English Literature (A survey for students)، Longman press، 1974، p 23-
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)