کارەساتا شنگال.. چار سالێن رزگارکرنا رەڤاندییان و بەردەوامین

حسێن کۆرۆ قائیدی* 

چار سال ب سەر کارەساتا شنگالێ دا دەربازبوون و هێشتا کەس و کارێن مە ل هندەک ژ جهێن ئیراق، سووریا، تورکیا و هەژمارەکا وەلاتێن دى ماینە و ب خێزانێن خوە شاد نەبووینە، ل هەمبەر ژى کۆمەلگەها نێڤدەولەتى و حکومەتا ئیراقێ تا وى ئاستى خەمسارن کو ئێدى هەر ناپرسن ژى چارەنڤێسێ سەدان، ژن و زەلام و خوشک و زارۆیێن مە ئەوێن کەڤتین دەست تیرۆرستێن داعشێ بەر ب چ ئاقارەکێ بەرزە چوویە.

ل دەما رێکخستنا تیرۆرستییا داعشێ سنۆرێن ئیراقێ دەربازکرین و د شەڤەک و رۆژەک دا پارێزگەها ئیراقێ نەینەوا کۆنترۆلکرى، هۆڤاتى ب هەموو شێوەیان کر، لێ 3/8/2014 دەما کەڤتییە دناڤا شنگالێ دا ب دژوارى و وەک هوون هەموو دزانن بێ ل بەر چاڤ وەرگرتنا هیچ پرەنسیپەکێ مرۆڤاتیێ، ژن و زارۆ و پیر و کال شەهید کرن. هزاران کەس کەڤتن دەست وێ رێکخستنا تیرۆرستى و دەهان گۆڕێن ب کۆم ل دژى کوردێن ئێزدى کرن و هزاران کچ و ژن ژى برن و ل بازارێن سوق ئەلسەبایا کڕین و فرۆتن د چەرخێ بیست و ئێکێ دا پێ هاتە کرن. زێدەبارى نەچارکرنا وان بۆ گوهۆڕینا ئۆلا خوە.

ئەڤێ یەکێ ژى وەسا کر ئەڤ هەژمارا مەزن ب کەڤیتە دەست وێ رێکخستنا هۆڤانە، و ب ڤى ئاوایێ ل خوارێ دیارکرى ژن، زارۆ و پیر و کال کەڤتن دەستان. هەروەسا چەندین گۆڕێن ب کۆم ژى ب رێکێن جودا جودایێن ئەشکەنجەدان و بن ئاخکرنێ ل دژى کوردێن ئێزدى هاتنە کرن.

هەژمارا کەسێن کەڤتین دەستان

6417 کەس کەڤتنە دەست تیرۆرستان

2869 ژ رەگەزێ نێر بوون

3548 کەس ژ رەگەزێ مێ بوون

هەژمارا گۆڕێن ب کۆم

69 گۆڕێن ب کۆم تا نها هاتینە دیتن و لێگەڕیان بەردەوامە

ل ئکتۆبەرا هەمان سال و ل سەر بریارا نێچیرڤان بارزانى، نڤێسینگەها رزگارکرنا رەڤاندییان هاتە ڤەکرن، کو سەر ب نڤێسینگەها تایبەت یا نێچیرڤان بارزانى ڤە و ب بریارەکا وێرانە ئەڤ نڤێسینگەهە ژ ئالیێ بەرێز نێچیرڤان بارزانى ڤە هاتە ڤەکرن. هەموو ئمکانیاتیێن ماددى و مەعنەوى ل بەر دەست نڤێسینگەهێ دانان بۆ هندێ کەس و کارێن مە ژ دەست تیرۆرستان بهێنە رزگارکرن، نێچیرڤان بارزانى ئەرکێ رزگارکرنا وان بەرامبەر هەر چ تشتێ هەبیت ئێخستە ستۆیێ خوە.

ئارمانج و قۆناغێن کارى

ئارمانجا نڤێسینگەهێ هەر ژ دەستپێکێ و تا نها ژى رزگارکرنا وان کەسان بوویە یێن کەڤتین دەست وێ رێکخستنا هۆڤانە دا، ب دو قۆناغێن جودا نڤێسینگەهێ دەست ب کارێن خوە کر، ل دەسپێکێ دەستبکاربوون و پاشى دانانا پلانەکێ کو هەر دو رێکێن لێگەڕیان و رزگارکرن ب خوەڤە دگرتن. ل دەستپێکێ بزاڤا لێگەڕیانا وان هاتەکرن و ب رێکا هێزێن ئێمناهییا هەرێما کوردستانێ و چەندین رێکێن دى جهێن گەلەکان ژێ هاتنە دەستنیشانکرن. پاشى ب هەموو ئاوایان بزاڤا رزگارکرنا وان هاتە کرن و ل گۆرى داتایێن ل بەردەست ئامارێن ل خوارێ دیارکرى هەژمارا وانە یێن هاتینە رزگارکرن.

ئامارێن رزگارکرنێ

3315 کەس تا نها هاتینە رزگارکرن

337 کەس ژ رەگەزێ نێرن

1155 کەس ژ رەگەزێ مێ نە

870 ژ وان زارۆ ب رەگەز نێرن

953 ژوان زارۆ ب رەگەز مێ نە

رەوشا وان یا ساخلەمى و دەروونى وێرانە

پشتى رزگارکرنا وان فۆرمەک ژ ئالیێ نڤێسینگەهێ ڤە بۆ دهێتە چێکرن و هەموو داتایێن وى و چیرۆکا وى و شێوازێ رزگارکرنێ و چەند مایە د دەست تیرۆرستان دا و چ ب سەرى هاتییە هەموو دهێتە دکیۆمێنتکرن، پاشى پشکنیێن ساخلەمى بۆ دهێنە کرن کو سازیێن هەرێمێ و ب تایبەت یێن پارێزگەهێن دهۆک رۆلەکێ سەرەکى تێدا گێڕایە ب کارێ خوە رادبن، زێدەبارى تێکچوونا وان ژ هەر دو روویێن ساخلەمى و دەروونى ڤە گەلەک جاران پێدڤى تایبەت مەندێن دەروونى دبن بۆ وێ یەکێ سەرەدەرییەکا تەمام د گەل دا بهێتە کرن و جارەکا دى بۆ ژیانا نۆرمال بهێت ڤەگەڕاندن و جهێن حواندن و پێدڤیێن دەستپێکى پێ دهێنە دان.

پشتگوهخستنا کۆمەلگەها نێڤدەولەتى

هەر ژ دەما رزگارکرنێ و تا نها رۆلێ حکومەتا ئیراقێ ب تەمامى خراب بوویە و چو پێنگاڤان ژى بۆ رزگارکرنا رەڤاندییان نەهاتییە پێش، هەر وەک کوردێن ئێزدى ل سەر ئاخ و جهـ و وەلاتەکێ دى، دیسا ژى کۆمەلگەها نێڤدەولەتى و رێکخستنێن سڤیل و مافێ مرۆڤى دەربارەیى رزگارکرنا رەڤاندییان چو هاریکارى نەکرینهبۆ رزگارکرنا وان‌، زێدەبارى دەهان جاران ب شێوەیێن فەرمى و نەفەرمى ئەو هاتینە هایدارکرن لێ بێ دەنگ بووینە.

ل دەما هەموو سازیێن (UN) و سازیێن ناڤخوە و دەرڤە پێدڤى ب داتایان دبن، داتایێن نڤێسینگەهێ باشترین بەلگە و پشت بەستنن بۆ وان کو کارێ خوە پێ بکەن، لێ دەما کار دهێتە سەر رزگارکرنێ ئەو بێ دەنگ دمینن و ژبلى سازیێن هەرێمێ یێن ناڤخوە چو ئالییەکى دى ئێک پێنگاڤ ژى بەرەڤ پێش ناهێت.

زێدەبارى بەردەوامییا کارکرنێ بۆ رزگارکرنا رەڤاندییان، کو تا نها ژى پرۆسێس بەردەوامە، لێ رۆژانە پەیوەندى دهێن کو هێشتا ل هەر ئێک ژ وەلاتێن ئیراق، سووریا، تورکیا و چەندین وەلاتێن دى یێن دەڤەرێ هێشتا کەسوکارێن مە ماینە د دەست تیرۆرستان دا و رۆژانە د نالن، ئەڤ یەکە ژى بوویە ئەگەر کو بەردەوام کار بۆ رزگارکرنا وان بهێتە کرن، ئەڤێن ل خواری ژى ئەو هەژمارا وان کەسوکارێن مەنە یێن تا نها د دەست تیرۆرستان دا.

داتایێن وان کەسێن تا نها د دەست تیرۆرستان دا

هەڤدەمى ڤێ هەموو کارەساتێ، لێ زاڕۆیان چو گونەها خوە نینە، وەک زانیاریێن هوور مە هەنە دەهان زارۆیێن کوردێن ئێزدى ژبلى کو ئۆلا وان ب زۆرى هاتییە گوهۆڕێن، زمانێ خوە یێ دایکێ کو زمانێ کوردى یە ژبیرکرینە، ل سەر شێوازێن جودا یێن مەترسیدار و توندڕەویێ هاتینە مەشقدان و ل گەلەک جهان ژى نها مەشق ب وان دهێتەکرن، ئەڤ یەکە ژى هەم نها و هەم ژى ل پاشەرۆێ زیانەکا مەزنە بۆ وان زارۆیان، ل دەمەکى ئەم د بزاڤێ، بەردەوام داینە بۆ رزگارکرنا وان، لێ هێشتا دڤێت ئالیێن مرۆڤى ب تایبەت ژى رێکخستنێن جیهانى دڤى وارى دا بهێنە پێش و پێنگاڤێن باشتر ب هاڤێژین بۆ رزگارکرنا وان دوبارە ڤەژاندنا وان بۆ ژیارێ.

جارەکا دى دەنگێ خوە د گەهینین جیهانێ

هەر ژ دەستپێکێ و تا نها بەردەوام دەنگێ خوە د گەهینینە جیهانێ کو چەرخێ بیست و ئێکێ یە و مرۆڤ د ڤى چەرخى دا ب کۆم هاتنە بن ئاخکرن، هاتنە شەواتاندن، کڕین و فرۆتن وەکى بەرى هزاران سالان پێ هاتەکرن، کۆلاتى و ئۆل گوهۆڕین ب چاڤ هاتنە دیتن، لەو د خوازین زێدەتر گرنگى ب رزگاربوویان بهێتە دان و هەموو جیهان ب چاڤێ قوربانى تەماشەى وان رزگاربوویان بکەت، هەروەسا د خوازین ژى هەموو جیهان هاریکار بیت هەتا ئێک زارۆیێ کوردێ ئێزدى د دەست تیرۆرستان دا مابیت د هایکار بن د گەل مە، هەروەک نڤێسینگەها مە یا سەر ب نڤێسینگەها تایبەت یا نێچیرڤان بارزانى ڤە ل سەر رزگارکرنێ دێ یا بەردەوام بیت.

• بەرپرسێ نڤێسینگەها رزگارکرنا رەڤاندییان یا ب سەر نڤێسینگەها تایبەت یا نێچیرڤان بارزانى ڤە