بەروار نووری
ویلیام كۆلبی رێڤه‌به‌رێ به‌رێ یێ ده‌زگه‌هێ هه‌واڵگیری یا ناڤه‌ندی یێ ئه‌مریكی هۆسا هه‌واڵگیریێ پێناسه دكه‌تن (هه‌واڵگیری ئه‌و كاره‌یه كو پلانا جه‌نگی یا دوژمنی بهێته دزین بو پاشای دا سه‌ركه‌فتنا پاشای ل سه‌ر دوژمنی مسۆگه‌ربیت). ئازراندنا ڤی بابه‌تی گرنگیه‌كا تایبەت هه‌یه دده‌مێ بووری و نها و داهاتی دا بو گهورینا هاوكێشێن سیاسی و ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و زانستی. له‌وما من ب فه‌ر دیت لێزڤرینەكێ بكەم دڤی بابه‌تی دا و په‌رتووكا ئه‌براهام شه‌لسكی و گاری شمیت بكەم ژێده‌رێ ڤی بابه‌تی یا ب ناڤێ (جه‌نگێ بێده‌نگ). بۆ زه‌نگینكرنا بابه‌تی و پتر مفا وه‌رگرتنێ، مێژوویا بابه‌تی جه‌نگێ سارد مێژوویه‌كا كه‌ڤناره و دزڤریت بۆ ٥٠٠ ساڵان به‌ری زاینی ژلایێ سه‌ركردێ چینی (سونزتزو)ی ڤه په‌رتووكەك هاتیه نڤێساندن ب ناڤێ (بنه‌مایێن جه‌نگی) ئه‌ڤ په‌رتووكه ببوو بنه‌مایه‌ك و رێنیشانده‌ره‌ك بۆ سه‌ركردێ مللی یێ چینی (ماوسی تونگ) دكاروبارێن سیاسی و سه‌ربازی دا كو كارێكته‌رێ سه‌رەكی دكارێن سیخۆری و هه‌واڵگیری دا مروڤ بوون دسه‌رده‌مێ كه‌ڤن دا. لێ ل شه‌رێ جیهانیێ دووێ تایبه‌تی شه‌رێ سارد، دیسا ئه‌كتیڤ بوو دناڤبه‌را هه ڤپه‌یمانێت ئه‌مریكا و روسیا دژی ده‌وله‌تا ئه‌لمانی و هه‌ڤپه‌یمانێت وێ، تایبه‌ت یابان. پشتی بدوماهی هاتنا جه‌نگێ جیهانی یێ دووێ و بلۆكێ نازیه‌تێ تووشی شكه‌ستنێ بووی قوناغه‌كا نوی یا هه‌واڵگیری و كارێن سیخۆری ده‌سپێكر دناڤبه‌را دووجه‌مسه‌راندا كو جه‌مسه‌رێ رۆژئاڤای ب سه‌ركردایه‌تیا ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا و بریتانیا و جه‌مسه‌رێ ڕۆژهه‌ڵاتی كو ب سەرکردایەتیا یه‌كێتیا سۆڤیه‌تا جاران بوو. ب هه‌می رێكان كارێ سیخۆری و هه‌واڵگیری دهاته‌كرن برێكێن سه‌رده‌مانه مینا مرۆڤ و ته‌كنه‌لۆجیا سه‌رده‌م و ئامیرێن مۆگناتیسی ,هه‌تا ١٩٩١ ئه‌ڤ جه‌نگه به‌رده‌وام بوو ب ژناڤچوونا بلۆکێ ئیكه‌تیا سۆڤیه‌تی قوناغه‌كا نوی ده‌سپێكر هێدی هێدی جیهان به‌ره ڤ نه‌رماتیه‌كێ چوو و ئه‌مریكا بو خودانا بهێزترین ده‌وله‌ت و سیاسه‌تا ئێك جه‌مسه‌ری برێڤه‌بر هه‌تا نوكه به‌رده‌وامه. لێ پشتی بهارا عه‌ره‌بی هێدی سیاسه‌تا دوو جه‌مسه‌ری دزڤریتن دناڤبه‌را هه‌ردوو زلهێزێن جیهانێ ئه‌مریكا و رووسیادا تایبه‌ت دبوارێ سه‌ربازی وئابووری جۆگرافی دا ج د سیسته‌مێ دژه‌فرین دا پاتریۆتا ئه‌مریكی و S400 رووسی یان فروكا F35ئه‌مریكی و Su35یا رووسی یان Iphon ئه‌مریكی و Hawai,چینی كۆ كارێ هه‌واڵگیری تایبه‌ت بوارێ سیاسی و ئابووری و دبلۆماسی سه‌ربازی بخۆڤه‌دگریتن.
ئه‌ڤ كاره دهێته برێڤه‌برن ژلایێ ده‌زگه‌هێن هه‌واڵگیری یێ ئه‌مریكی CIA كو پتر ژ 20 هزار فه‌رمانبه‌را بخۆڤه‌دگریت. بودجا وێ پتری 81,5 ملیار دۆلارانه و بودجا وێ ڤه‌كریه ناكەڤیته بن چ چاڤدێریان د ژیروارێ دا و رووسیا ب ده‌زگه‌هێ خۆ یێ هه‌والگیری یێ بناڤێ FSB كو پتری 260 هزار فه‌رمانبه‌ران هه‌نه و بودجا وێ دیار نینه و ب هزاران لایه‌نگرێن وان ل جیهانێ د به‌ڵاڤن چ بناڤێ سیخۆرێ فه‌رمی بیت وه‌ك فه‌رمانبه‌ر و كونسل یان سیخۆرێ نه فه‌رمی وه‌ك بازرگان و روژنامه‌ڤان ب دیدارو و وێنه گرتنان زانیاری و جهێن گرنگ ده‌نه لایه‌نێن په‌یوه‌ندیدار. ژ سیفه‌تێن سیخۆری دڤێتن كه‌سه‌كێ دلسۆزبیت بۆ وه‌ڵاتێ خۆ و نه‌هێته خاپاندن ب پاره‌ی و ژنكێن جوان و په‌یمانان ب پله و پۆستێن مه‌زن. كارێن سه‌ره‌كی یێن هه‌والگیریێ هه‌واڵگیری برێكا كه‌ناڵێن خۆ یێن سیخۆری رادبیت ب كۆمكرنا پێزانینا و شلۆڤه‌كرنا ڤان پێزانینا ب شێوه‌كێ راست و درست كو ب دروستی ئارمانجا دوژمنی بزانن و رێكێ ل به‌ربگرن كارێ سیێ سیخۆریه ل سه‌ر دوژمنی پاراستنا زانیاریایه دناڤبه‌را جه‌نگی و دبلۆماسیه‌تێ دا كارێ دوماهیێ هه‌واڵگیری رادبیت ب پاراستنا ده‌وله‌ت و ستراتیجیەت و پلانێت ده‌وله‌تێ ژ سیخۆرێت دوژمنی داكو ئارامی و پێشكه‌فتن د وه‌لاتی دا به‌ڵاڤ ببیت. گرنگیا هه‌واڵگیریێ چیه؟ دوو نموونه تێرا هندێ دكه‌ن ئه‌ز گرنگیا ڤی بابه‌تی رۆهن بكه، ئێك: بلۆكێ ئه‌مریكا برێكا دانا زانیاریێت نه‌راست شیا ئه‌لمانیا سه‌ردابه‌ت و ل شوینا هێرشی سه‌ربكه‌ت باژاركێ كاڵێ هێرش بۆ نۆرماندی بر و ئازادكر و هێزێن ئه‌لمانی تووشی شكه‌ستنێ كرن .هه‌روه‌سا یه‌كێتیا سۆڤیه‌تی شیا ب رێكا سیخۆرێ خو (ریچارد سولد) یێ هاوكێشا جه‌نگێ جیهانیێ دووێ گوهارتی بده‌ستڤه ئینانا زانیاریا كو ده‌مێ ده‌ست نیشانكری یێ هێرشا نازیا بۆ سه‌ر یه‌كێتیا سۆڤیه‌تی دیاركری و سۆڤیه‌ت پشتراستكری كو یابان ژ باشوورێ ڕۆژهه‌لاتێ ڤه هێرشێ ناكه‌تە سه‌ر سۆڤیه‌تێ هه‌می هێزێن خۆ كۆمكرن بۆ به‌رسینگرتنا هێزێن نازیا و شكه‌ستن ب هێتله‌ری ئیناو سوڤیه‌ت سه‌ركه‌فت.
كورد دبابەتێ هه‌والگیریێ دا ب شێوه‌كێ گشتی هێشتا سه‌ره‌تای نه ئەڤە ژی ڤه‌دگه‌ریت بو نه‌بوونا كیانه‌كێ سیاسی مینا ده‌وله‌تێ. كارێ هه‌واڵگیری دناڤ هێزێن كوردیدا پتر دناڤبه‌را پارتێن سیاسی دا گه‌رمه ل هه‌ر چوار پارچێن كوردستانێ، ب تایبه‌ت پشتی راپه‌رینا ١٩٩١ بۆ ده‌رێخستنا هێزو هه‌یمه‌نەتا خۆ ب باشترین نموونه ده‌ركه‌تنا چه‌ندین كادرێن مه‌زن ژناڤ ئۆپۆزسیۆنێ و تێكبرنا ئۆپۆزسیۆنێ ژلایێ چه‌ند پارته‌كێن ده‌سه‌لاتدار. لێ ژهه‌ژی گوتنێ و رێزێیه وه‌ك كورده‌ك په‌سنا ده‌زگه‌هێ پاراستن و زانیاری بكەم شیایه دناڤبه‌را ڤێ جه‌هنه‌ما رۆژهه‌لاتا ناڤین دا و تایبه‌ت گۆرگێن جیران سه‌رومالێ خه‌لكێ كوردستانێ و كیانێ هه‌رێما كوردستانێ ب پارێزن و بخوینا شه‌هیدان ئارامی، ئاڤه‌دانی و ئابوورێ كوردستانێ پێشڤه دچیت. چونكی وه‌كی دیار ئارامیا سیاسی كلیلا پێشڤه‌چونا هه‌می بوارایه د ده‌وله‌تێ دا.
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)