بژار یاسین رەشاڤەیی– ئەمستردام
ئیسلاما سیاسی ب گشتی بەرەڤ وندابوونێ ڤە دچیت. وەکی روژێن داوییا هەلوەشینا ئیمپراتۆریا ئۆسمانی لێهاتیە کو ناڤێ زەلامێ پیر لێ کربوون. ب هەمی لایەکیڤە روی بروی دربێن مرنێ دبوو. هەر چەند سالا گۆهرانکاریێن جیهان بخوەڤە دبینیت نیشانا وێ ئێکێنە کو سیستەمێ هەیی ژیێ خوە دەرباسکریە بەرەڤ مرن و ژناڤچوونێ. پشتی هەلوەشینا سۆڤێتا بەرێ پارتی و رێخستنێن پێڤە گرێدایی پرانی بەرەڤ بوهژینێڤە چوون. وەک دەستپێک ل رۆژهەلاتێ ئەورۆپا دەستپێکر. هەر جهـ بخوەڤە دیت. ناسیۆنالیزم ژی بێ پار نەبوویە ژ وێ ئێکێ، ژلۆتکەیێ ڤەرستبوو بەرەڤ ژێر بوو. ب دارداکرنا سەدام حسێن ئەو قویناغ بەرەڤ داوی بوونە. پشتی بهارا ئەرەبی قەلس و لاوازیا سۆسیالیزم و ناسیۆنالیزما هەیی، مەیدان بۆ ئیسلاما سیاسی ڤالا هێلا، تورکیا ژی دخوەست وێ ڤالاتیێ تژی بکەت. ب هاتنا ئەکەپێ ئەو با ل بن هنگلا کەفتبوو. خوە پێشەنگێ وێ جیهانێ ددیت، هەر چەندە هاتنا ئەکەپێ ب سەرێ خوە جهێ پسیارێ یە. جارەکێ راپۆرەک ل پێش چاڤێن من کەفتبوو کا چ رۆل دانە ئەکەپێ. چاوا هێلا ل دەستهەلاتێ بمینیت ئەگەر نە. چاوا مامۆستایێ وان ئەربەکان د ماوەیەکێ کورتدا ژ دەست هەلاتێ هاڤێتن کۆدەتایەکا سپیرا روی بروی بوو. ئۆجەلان دبێژیت هیچ کۆدەتایەک ل تورکیێ چێنەبوویە کو مۆرا ئارتێشێ پێڤە نەبیت. یا رۆناهیا کەسک بۆ لەشکەرا ڤێ خستی جیهانا رۆژئاڤا بوو. چونکی پرانی گەنەرالێن تورکیێ پەروەردەیا لەشکەری یا ناتۆ دیتنە، وان دخوەست فۆرمەک نوی یا ئیسلاما سیاسی یا نەرمۆک پێک بینن بۆ قەلسکرنا ئیسلاما رادیکال. دوو دەرفەتێن دیرۆکی یێن هەری باش تورکیێ بخوەڤە دیتن؛ ا- ل دەما ئۆزال و هەلوەشینا سۆڤیێتێ دەرفەتەک باش بۆ تورکیێ پەیدا بوو وێ ڤالاتیێ تژی بکەت ژلایێ ئابوری کولتوریڤە. ئۆزال ئەو ئەرک دابوو سەر ملێن خوە. ۲ـ دەما ئەردۆغان دەستپێکرنا بهارا ئەرەبی، دەرفەتەک باش بۆ تورکیێ پەیدابوو. وان ژی چاڤ بەردا وێ ئێکێ ئەو ڤالاتیا هەیی تژی بکەن. هەر ژ لیبیا هەتا تونس، مسرێ و ڤێ داویێ ژی سووری و عیراقێ. وەسا دانا بوو پشتی رووبەرەک باش کەتیە دەستێ ئۆپۆزسیۆنێ دماوەیەکێ کورتدا هەلوەشینا رژێمێ تشتەک مسۆگەرە. ئەو بوو ئەگەرەک باش رویێ ئەرۆغان رۆن و ئاشکەرا ببیت. ئۆپۆزسیۆنا ل سووریێ یا ئەمریکا و ناتۆ پشتەڤانی لێدکر. ۱۷٠٠٠کەسا پەروەردەیی ددیت. نیڤ ملیار دۆلار لێ هاتبوونە مەزاختن، داویێ ۱۷ کەس لێ مابوون. ئەوژی دەما دەرباسکرنا وان بۆ سووریێ تەسلیمی نوسرە کرن.
تورکیایا ئەحمەد داوود ئوغلۆ نەخشە بۆ کێشابوو. گەلەک ل سەڕ راوەستابوو. ۱ـ ئاساییشا ناڤ خوەیی هەمی پێک هاتەیێن تورکیێ دڤێت خوە (ئەولە) ببینن. ئەگەر نە تورکیا تەناهیێ بخوە ڤە نابینیت، چونکی هەر پێک هاتەیەک نە تەنێ ل تورکیێ، ل دەرڤەی تورکیێ ژی وان مڵەتا پەیوەندیدار دکەت. ۲ـ تورکیا ب هەمی جیرانێن خوەرا بێ کێشە و ئارێشە بیت. هەتتا هاتن و چوون دگەل گەلەک دەولەتا بێی ڤیزە بیت. یا ئەڤ نەخشە سەروبن کری ئەردۆغان بخوە بوو. ئەگەر نە، تورکیا پێشداچوویینەکا باش بخوەڤەدیت ب تایبەت دبوارێ ئابوریدا. وەلێ هاتبوو دبوارێ سەرمایەگۆزاری ڤە هەمی رێ بەرەڤ تورکێێ دچوون. ب دەهان هزار خودانێن سەدان ملیارا بەرێ خوە دانە تورکیێ، لێ ئەڤ هۆشمەندیە ئەردۆغان تێک دا. هەر زوی مل ب وان هەڤالان رانا یێن ئەڤ رەوشە ئینایە پێش. وەکی عەبداڵلا گول دبوارێ سیاسیدا، ئەحمەد داود ئوغلۆ د بوارێ ستراتیژیدا، عەلی بابا جان، عەلی شمشەک دبوارێ ئابوری دا، جەمیل چیچەک، نەجدەت ئەتەلای بەرپرسیارێ دۆسیەیا ئاشتیێ دگەل کوردا،، حسێن چەلیک، دەنگیر میرمحەمەد فورات، ژبو پێگەهێ خوە ل ناڤ کوردا بهێز بێخیت. هیڤیەکێ بدەتە کوردا ئو گەلەکێن دی. دەردورێن فەتحوللا یا یێن خوە دناڤا لەشکەرو پۆلیس و دەزگەهێن ئەولەکاری و راگەهاندنێ و پڕانیا دام و دەز گەهێن دەولەتێدا ددیتن یێن رۆژێن هەری دژوار هاریکاربوون پێرا. تێکدانا پێڤاژۆیا ئاشتیێ، هەڤکاریەکا بەربچاڤ ب داعش و هەمی وان گروپێن تەروریست را. ئەڤ شاشیتیێن ستراتیژی بوونە ئەگەرەک رۆژ بۆ رۆژێ پێگەهێن ئەکەپێ بەرەڤ هژیانێ ڤەبرن. دەرز کەتنە وی دیوارێ یێ خەلکەک ئەردۆغان ژی پێرا، باوەر نەدکر دێ ڤێ رەوشێ بخوە ڤە بینن.
ب باوەریا من هاتنا ئەکەپێ گەلەک د بەرژەوەندیا مە کوردا دا شکەست. هەر شاشیتیەک ستاتیژی دەست کەفتەک بوویە ژبۆی مە کوردا ب تایبەت ل رۆژئاڤا. دڤێت ئەم ژی نەکەڤینە هەمان شاشیتی کو ئەڤە هەمی بەرهەمێ کارو خەباتا مە بوویە. ئەو ناهێتە ماندەل کرن، ئەز دوێ باوەریێ دامە ئەگەر مەهەپە با یان جەهەپە هندە پشتەڤانیا گروپێن تەروریست نەکربا. ئەمریکاو رۆژئاڤا هندە نەچار نەدمان ئاڤرەکێ ل مە بدەن، خوە نەچار ببینن مل ب ملێ کورداڤە د ئێک سەنگەر دا جهـ بگرن. هەر چەندە کوردا دەرفەتەک زێرین دانە ئەکەپێ. لێ نیەتێن وان ب تایبەت ئەردۆغان زوی دیاربوون کو ژ بۆ خاپاندنێ بوویە. ئێک ب هەر رەنگەکی دژایەتیا دەستکەفتیێن رۆژئاڤا، دوو پێڤە گرێدایی هەلوەشاندنا خالێن دانوستاندنا یێن حکوموت و ب تایبەت میتێ دگەل ئۆجەلان. ئەو دەهـ خالێن دولمە باخچە کو ل بن گوهێ دیواری دان. دەمهات ئیسلاما سیاسی روی بروی دربێن کەمەر شکێن ببیت. ژ مسرێ لاوازا ئیخوانا ژناڤ چوونا داعش، پێڤە گرێدایی، ڤەرەستنا ئەکەپێ ژ لۆتکەیێ، قەلس و لاوازیا هەمی ئەو گروپێن پێڤە گرێدایی، بەرەڤ بۆهژینێ ڤەیە. دەمهات کورد ژی پالەکی پێ رانن ژ ناڤچوونا ئەکەپێ، دەولەت تەنێ ل باکوور دێ د قەرەقولا دا مینیت و هەرکەس دێ سزایێ شاشیتیێن خوە دەت.
(گووتار دەربڕینا بۆچوونا نڤیسکارانە، نەیا سایت و گووتارنامەیا رۆژئارتیکڵ)